plattegrond De Weerd

Wilgen zijn overal te vinden langs de Maas. Ze groeien als wilde planten aan de oevers en als knotboom rondom akkers in de buurt. In De Weerd vind je er verschillende terug. Langs de Maas eten grote grazers van de wilgen. Zo blijven de planten klein en nemen ze de oevers niet over. Dankzij de grazers krijgen andere planten en kruiden meer kans om te ontkiemen. Het doet denken aan bonsaibomen. In de tentoonstelling van Carl Cheng kan je dit ook zien met cactussen.

Het vlechtwerk van De Weerd is in samenwerking met openluchtmuseum Eynderhoof (Nederweert-Eind) gemaakt. Sommige van hun ambachtslieden zijn al meer dan 40 jaar als vlechter actief. Zij maakten het vlechtwerk met oude technieken. Het verwijst naar de oude oeverbeschermingen van wilgentakken langs rivieren. Het vlechtwerk beschermde de oevers tegen erosie en hield de rivier in bedwang. Het gaf nog voldoende ruimte aan planten en dieren op de natuurlijke oevers, anders dan de betonnen kadewaden van nu.

Alle planten en zaden van De Weerd zijn te vinden in de waard langs de Maas. Ze spiegelen de echte situatie, maar zijn ook een levend experiment. Terwijl de planten een jaar lang groeien en bloeien, komen we te weten welke dieren ze aantrekken in de stad. Soms hangt het leven van tien verschillende soorten insecten af van één plantensoort. Daarom is het belangrijk om geen plantensoorten te verliezen. De natuur heeft ruimte nodig om zich te ontwikkelen en, waar nodig, te herstellen.

Bijzonder in De Weerd zijn de ‘woladventieven’. Adventieven zijn planten die zich niet op eigen kracht kunnen verspreiden. De zaden van woladventieven gebruikten daarom, jawel: wol. Ze zijn in de vacht van schapen blijven hangen, bijvoorbeeld tijdens het grazen. Bij de handel van wol zijn ze meegenomen naar Europa. Rond 1900 kwam veel wol uit Australië en Nieuw-Zeeland. Eens in België werd de wol in een beekje gewassen. Zo kwamen de zaden via de Maas naar Nederland. Bij ontgronding van de Maasvallei zijn zaden die meer dan 100 jaar geleden zijn aangespoeld, geactiveerd en ontkiemd. In De Weerd vind je bijvoorbeeld een ooievaarsbeksoort, maar misschien komen er de komende maanden nog meer soorten tevoorschijn. 

Tijdens hun onderzoek aan de Maas vonden Stefan Cools en Sandra van den Beuken veel soorten dieren. Vaak zagen ze niet de dieren zelf, maar hun sporen. Met de hulp van fantasie kropen de kunstenaars in de huid van de dieren. Ze verbeelden zich wat de dieren elke dag doen en hoe die zich door het landschap bewegen. Ze leerden bij over het gedrag en de invloed van soorten op andere dieren en planten. Eén voorbeeld zijn schuurbomen. Dieren schuren er langs en staan er langer dan normaal stil. Ze laten er poep achter, waar dan weer zaden in zitten. Rondom de schuurbomen zijn daarom veel planten te vinden. Ze zijn belangrijk voor de ontwikkeling van natuurgebieden. De kunstenaars gebruikten enkele van die fenomenen in De Weerd. Ze gebruikten bijvoorbeeld de poep van grote grazers. Wat dat betekent voor de ontwikkeling van de planten, en de dieren en insecten die er op afkomen, ontdekken we in de loop van het jaar.  

Het ontwerp van De Weerd is gemaakt alsof de Maas over het plein heeft gestroomd. De eilanden zijn gevormd in de richting dat de rivier zou stromen. De oevers aan de denkbeeldige binnenbocht zijn stijl uitgesleten; die aarde verplaatst het water naar de andere zijde van de rivier. Daarom is er aan die kant een zacht oplopende oever met een kiezelstrand. Als bezoeker sta je in de rivierbedding en loop je tussen de eilanden.

De Maas begint als een heel klein stroompje op het plateau van Langres in Frankrijk. Daarna gaat die naar de Belgische Ardennen. Door de ondoordringbare rotsbodem loopt het water daar niet weg. Er zijn wel veel zijriviertjes, die het water doen stijgen. Stroomafwaarts gaat de Maas verder als een brede rivier door Nederland, richting de zee.

De Maas is een regenrivier. Als het regent, komt het water steeds hoger te staan. Het water staat in de winter daarom veel hoger dan in de zomer. Maar door felle regen in de zomer, is dat de laatste jaren soms anders. Tegelijk zit er veel stroming in het water. Het snel veranderende en krachtige water zorgt dat het gebied rond de rivier er elke week, of zelfs elke dag, anders uitziet.  

Elke plant heeft een favoriete ondergrond, daar is ook bij De Weerd naar gekeken. Planten zijn afhankelijk van de bodem waarin ze staan. Ze kunnen zich niet zoals dieren verplaatsen om een betere plek op te zoeken. De structuur van de grond en de stoffen die erin zitten, bepalen of een plant zich goed kan ontwikkelen en vermenigvuldigen. Langs de Maas zijn er veel soorten ondergrond, en dus ook veel verschillende plantensoorten.

Aangelegde stukjes groen in de stad hebben bijna altijd dezelfde soort ondergrond. De kunstenaars willen hier het omgekeerde doen. Ze willen kijken hoe ze meer kansen kunnen geven aan de planten in De Weerd. En niet alleen de planten profiteren: ook dieren zoals de mier maken liever in een zachte bodem hun nest. Door vaker in de huid van dieren en planten te kruipen, kunnen steden een betere rol spelen in de overlevingskansen van soorten.

Wat als we de stad ideaal maken voor een pad? De rugstreeppad is een zeldzame soort, die wel eens aangetroffen wordt langs de Maas. De pad heeft poeltjes nodig die af en toe opdrogen, want dan is er minder kans op vijanden. De poeltjes worden ook snel warm in de zon; goed voor de groei van jonge padjes. De Weerd heeft zo’n tijdelijke poel en helpt zo een kwetsbare soort misschien wel aan een plek in de stad.

Als het water van de Maas hoog staat, neemt de rivier veel drijfhout mee. Kleine takken of volledige bomen krijgen typische, afgeronde vormen doordat ze schuren langs hindernissen of de bodem van de rivier. Ze zijn overal op de oevers te vinden. Grote bomen zijn goede verblijfplaatsen voor dieren en planten. Ze beschermen tegen de wind, zaden blijven er goed liggen en door de schaduw droogt de grond niet uit. In De Weerd zijn zo’n plekken nagemaakt. Maar voor de kunstenaars is het belangrijk dat ze niet alles in de hand hebben. Ze bouwen de omgeving na, maar zijn benieuwd hoe de natuur er de komende maanden op zal reageren.

Autobanden, ijskasten, medicijnen, olievaten,… noem het op en je vind het als afval langs de Maas. Een groot deel belandt in de leefgebieden van dieren. Jaarlijks zijn er acties om afval te verzamelen, maar lang niet alles is te verwijderen. 

De kunstenaars deden de laatste jaren mee aan het onderzoek ‘Schone Maas’. Ze noteerden wat voor en hoeveel afval ze vonden langs de Maas. Bedrijven waarvan producten werden gevonden als afval, werden aangesproken. Door mee te doen, is het duo zich extra bewust van de bedreigingen voor de Maas en de rol die mensen erin spelen. Ze zijn daardoor gestart met projecten rond natuurherstel en burgerwetenschap (citizen science).