Vrouwelijke stoffen in kerkelijke kledij

Vrouwen hebben een actieve rol gespeeld bij de totstandkoming van kerkelijke gewaden uit onze collectie.

Liturgische gewaden in de Bonnefantencollectie

Het is een van de grote vragen in de kunstgeschiedenis: waar is de actieve rol van vrouwen te vinden in oude kunst? Met de wetenschap dat ook in het verleden de helft van de populatie uit mannen bestond, moeten vrouwen ook sporen hebben achtergelaten in kunstobjecten. Door nieuwe onderzoeksinitiatieven zijn er ook in de collectie van het Bonnefanten nieuwe verhalen te vinden.

Kleren van de clerus

Op zoek naar sporen van de vrouw, stoten we op de zogenoemde ‘liturgische gewaden’. Dit betreft flamboyante kledij die tijdens diensten in de kerk werden gedragen door clerici: mannen die verschillende functies in de kerk vervulden. Een kazuifel werd gedragen door de priester en dalmatieken door diakens. Zowel de diaken als priester droegen stola’s en manipels. Pim Arts, conservator van de tentoonstelling Fashion for God gemaakt voor Museum Catharijneconvent, bekeek al deze gewaden in het depot van het Bonnefanten. Er viel hem iets bijzonders op.

Stoffen uit China

Alle objecten zijn uit dezelfde stof gemaakt. Dat kan erop wijzen dat er een vrouw in het spel was. De witte zijde waarop met de hand bloempatronen zijn geschilderd, is waarschijnlijk gemaakt tussen circa 1745-60 in de Chinese provincie Guangdong, speciaal voor de Europese markt. Deze stoffen waren kostbaar en daar wilde men optimaal gebruik van maken. Als er kleding werd gemaakt van dergelijke kostbare stoffen, konden meerdere generaties daarvan profiteren. Kleren konden vermaakt worden zodat deze met het lichaam mee konden groeien of zelfs van lichaam konden veranderen. Zeg maar super slow fashion. Een patroon van een stof kon daarmee ook een belangrijk deel van je identiteit of familie uitmaken.

Japon wordt kerkelijk gewaad

In de 18de eeuw deed zich een nieuw fenomeen voor. Vrouwen schonken hun kostbare zijde balkjurken en andere japonnen aan de (katholieke) kerk. Naast het voordeel dat de vrouwen hiermee een godvruchtige daad verrichtten, was er ook andere winst te behalen: aanzien verwerven binnen de parochie. Buurtgenoten herkenden doorgaans de indrukwekkende jurken van vooraanstaande families in de stoffen van de liturgische gewaden. Een baljurk bestond uit zoveel stof dat er vaak meerdere liturgische gewaden uit gemaakt konden worden. Zo kreeg je een set gewaden uit eenzelfde jurk. Zo ook deze set van witte zijde met handgeschilderde bloemen.

Schenker onbekend, drager krijgt contour

Soms is het zelfs mogelijk om de schenker te achterhalen. Pim Arts dook het Limburgs archief in op zoek naar de vrouw achter deze japon. De gewaden heeft het museum in langdurig bruikleen van de Walburgakerk in Amby. In de 18de eeuw was Amby een opzichzelfstaand dorp maar inmiddels maakt het onderdeel uit van de stad Maastricht. In de inventaris van deze kerk uit 1835 worden “Deux Ornement Complets pour trois Prêtres Coulour Blanche.” genoemd.Het is niet ondenkbaar dat deze entry onze set liturgische gewaden omschrijft. Helaas is Pim de onbekende schenker uit Amby niet tegengekomen. Wel is het waarschijnlijk dat de damesjapon tussen 1750 en 1835 werd omgewerkt tot liturgische gewaden. Hoe de japon eruit heeft gezien kan nog te achterhalen zijn door de oude naden van de jurk in de nieuwe liturgische gewaden op te sporen en zo te reconstrueren. Zo kan er aan de onbekende drager van het originele gewaad toch nog contour gegeven worden.

Driestel: stola, bursa, kelkvelum en 3 manipels, 18^de eeuw, Chinese zijde uit Guangdong. Inv. Nr. 2000369, Collectie Bonnefanten, langdurig bruikleen Parochiekerk H. Walburga, Amby.