Het getijdenboek van een schildknaap

Wetenschappelijk onderzoek werpt nieuw licht op een bijzonder manuscipt uit de Bonnefantencollectie.

Uitzonderlijk

Getijdenboeken zijn meer dan boeken met belangrijke gebeden. Deze ‘bestsellers avant la lettre’ zijn een intieme weerspiegeling van middeleeuwse devotie en sociale status. Getijdenboeken werden in groten getale vervaardigd om de devotie van de kerk naar huis te brengen. Zo konden gelovigen ook thuis bidden. Vaak weten we weinig over de eigenaren en makers van deze boeken, aangezien ze werden gemaakt door anonieme schrijvers en verluchters. Een exemplaar in de collectie van het Bonnefanten, met een zeldzame inscriptie, is de uitzondering op deze regel. Een nieuwe transcriptie en interpretatie geeft een unieke blik op de hoofdrolspelers achter dit manuscript.

De inscriptie

Aan het einde van een reeks gebeden op folio 34 (zie afb.) staat in het Oudfrans:

“Les heures appartiennent. A noble homme Loys de la Porte escuyer seigne[ur] de Gra[n]tdort faictes et escriptes par Jacques Greslier p[res]b[yte]re I’an mil. V.c et trois.”  

Vertaling:

 “De getijden behoren toe aan de edelman Louis de la Porte, schildknaap van de heer van Grandort, gemaakt en geschreven door Jacques Greslier, priester, in het jaar 1503.”  

Het verhaal achter de inscriptie

De inscriptie vertelt wie het boek vervaardigde, wanneer, en voor wie. Het vermeldt het jaartal 1503, de opdrachtgever Louis de la Porte, de scribent en vervaardiger priester Jacques Greslier, en de context waarin tot stand kwam, met Louis als schildknaap in dienst van de heer van Grandort.

Hieruit blijkt ook de interessante samenwerking tussen de lage adel en de geestelijkheid. Schildknapen, zoals Louis de la Porte, hadden vaak genoeg middelen om dit soort manuscripten te laten maken, terwijl priesters, zoals Greslier, hun inkomsten aanvulden door teksten te kopiëren. Dat deze priester zowel de tekst kopieerde als het boek vervaardigde, benadrukt zijn belangrijke rol in het creatieve proces. Hij werkte nauw samen met specialisten, waaronder de kunstenaar (miniator) voor miniaturen en margedecoraties, de perkamentmaker voor de schrijfbenodigdheden, en rubricator voor het toevoegen van rode accenten. Dit alles samen maakt dat het getijdenboek veel meer is dan een religieus ‘gebruiksvoorwerp’. Het is ook een kunstwerk van grote waarde. Hoe rijker de decoratie, hoe kostbaarder en hoe hoger de sociale status van de opdrachtgever.

Weggekrast

Een mysterieus detail is dat het woord "schildknaap" in de inscriptie is weggekrast. Dit suggereert dat Louis de la Porte mogelijk van status veranderde en mogelijk tot ridder werd geslagen. Deze kleine wijziging voegt een extra betekenis toe aan het manuscript, dat religieus en sociaal inzicht biedt in de tijd waarin het werd gemaakt.

Geschreven door Sara Bakvis, stagiaire oude kunst, MA-student kunstgeschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. Transcriptie gemaakt door Breghtje Dik, Dottoranda I Promovendus, Università degli Studi di Firenze.

Header: Jacques Greslier (scribent en vervaardiger), Getijdenboek van Louis de La Porte met miniaturen met schrift van twee verschillende handen, 1503, inkt en tempera op perkament, Collectie Bonnefanten, langdurig bruikleen Bisschoppelijk Museum Bisdom Roermond, inv. nr. 2000532. Foto: Peter Cox.